ÜSTÜN YETENEKLİ ÖĞRENCİLER-2

Not: Bu yazı dizisi  Volkan Sürmeli'nin hazırlamış olduğu"Sınıf Öğretmenlerinin Üstün Yetenekli Öğrenciler Hakkındaki Farkındalık Düzeyleri" (2015) adlı tezden derlenmiştir.

ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARIN ÖZELLİKLERİ

Dr.Karen Rogers (1995), 241 çocuğa uyguladığı araştırmasında üstün yetenekli çocuklara yönelik özellikleri şu şekilde açıklamıştır:

ü  Üstün yetenekli çocukların %99,4’ünün öğrenme hızları yüksektir.

ü  Üstün yetenekli çocukların %99,3’ünün kelime hazineleri yaşıtlarına göre oldukça ileri düzeydedir.

ü  Üstün yetenekli çocukların %99,3’ü harika bir hafızaya sahiptir. Öğrendiklerini unutmaları zordur.

ü  Üstün yetenekli çocukların %97,9’unun merak güdüsü gelişmiştir. Akla gelmeyecek sorular sorarlar.

ü  Üstün yetenekli çocukların %96,1’inin bazı zamanlarda akranlarına göre daha olgun davranışlar göstermektedir.

ü  Üstün yetenekli çocukların %95,9’unun mükemmel bir mizah gücü bulunmaktadır.

ü  Üstün yetenekli çocukların %93,8’inin dikkat düzeyleri çok yüksektir, gözlemleme özellikleri gelişmiştir.

ü  Üstün yetenekli çocukların %93,5’i başka insanların ihtiyaçlarına karşı duyarlıdır, merhametlidir.

ü  Üstün yetenekli çocukların %93,4’ünün hayal gücü gelişmiştir, yaratıcı çalışmalar oluşturmaktadır.

ü  Üstün yetenekli çocukların %92,9’unun matematiksel kabiliyetleri gelişmiş, sayısal kavramlar konusunda yeteneklidir.

ü  Üstün yetenekli çocukların %90,3’ünün adalet ve dürüstlük kavramları gelişmiştir.

ü  Üstün yetenekli çocukların %89,4 ‘ünün karmaşık zihinsel aktiviteleri (bulmaca, yapboz vb.) kolaylıkla çözebilmektedir.

                                                                                                           

ü  Üstün yetenekli çocukların %88,3’ünün zihinsel ve fiziksel enerjileri yüksektir.

ü  Üstün yetenekli çocukların % 85,9’unu ilgi duydukları konuya karşı duyarlıdır.

ü  Üstün yetenekli çocukların % 84,1’inin sorgulayıcı yönleri güçlüdür.

ü  Üstün yetenekli çocukların % 80,3’ü oldukça fazla okuyor.

  Bir başka akademisyen Kokot ise üstün yetenekli çocuklara ait özellikleri hem olumlu hem de olumsuz yönleri ile tanımlamıştır. Kokot’a (1999) göre üstün yetenekli çocuklar çabuk öğrenirler, soyut düşünürler, olayları sorgular, bağımlı olmadan yalnız çalışabilirler, espri yetenekleri güçlü, hafızaları kuvvetli, toplumsal olaylara karşı sorumluluk algıları gelişmiştir, birden farklı alana ilgi gösterirler, fiziksel ve zihinsel enerjileri oldukça yüksektir, olaylar karşısında empati kurarlar, duygusal olarak hassas yapıdadırlar. Tüm bu olumlu özelliklerin yanı sıra üstün yetenekli çocuklarda, olumsuz bir takım özelliklerde görülebilmektedir. Bunlar; ilgilenmedikleri konularda dikkatsizdirler, çalışmalarında yardım almaya direnebilirler, eleştirel davranışlar sergileyebilirler, inatçı yaklaşımlar ortaya koyabilirler, duygusal olarak kırılgan egolarının olduğunun yanı sıra eleştiriye kapalı oldukları söylenebilir.

Bedensel Özellikleri

Üstün yetenekli çocuklar doğdukları andan itibaren normal çocuklara göre farklı bir gelişim düzeyine sahiptirler. Üstün yetenekli çocuklar bedensel olarak akranlarından daha ağır, boyları daha uzun ve sağlıklı doğar. İç organları da dış organları gibi gelişmiştir. Üstün yetenekli çocukların fiziksel gelişimleri her yaşta akranlarına göre sağlıklı ve güçlüdürler. Bedensel engelli olanlarına az rastlanır. Üstün yetenekli çocuklar, normal çocuklara göre konuşmaya erken başlarlar. Hafızaları oldukça kuvvetlidir, öğrendiklerini kolay kolay unutmazlar. Üstün yetenekli çocukların omuz ve kalçaları geniştir.

Duyarlı bir sinir sistemine sahip olan üstün yetenekli çocuklar aşırı hareketlidirler. Enerjilerini yüksek olmasından dolayı yaşıtlarına göre daha az uyurlar. Zihinsel ve fiziksel enerjilerinin yüksek olmasından dolayı üstün yetenekliler hiperaktif olarak adlandırılmamalıdır. Hiperaktif çocuklar kontrollü davranış sergileyemezler ve dikkatleri dağınık olur. Üstün yetenekli çocuklar ise ilgilendikleri konularda dikkatlerini yoğunlaştırabilir ve kontrollü davranışlar sergileyebilirler. Algılama yetenekleri gelişmiş, duyu organları keskindir. Dikkat ve koordinasyon düzeyleri çok yüksektir.

Zihinsel Özellikleri

Öğrenme konusunda oldukça istekli olan üstün yetenekli çocukların zihinsel yetenekleri oldukça gelişmiştir.Üstün yetenekliler kavramsal olarak yaşıtlarından ileridedirler, diğer bir ifadeyle soyut düşünebilmektedirler. Kavramlar arasında mantıksal ilişki kurarlar. Karmaşık ve olağandışı etkinliklerden hoşlanırlar. Eğitim aldıkları okullarda karşılaştıkları rutin ve tekrarlar bu çocukları sıkmaktadır.

Üstün yetenekli çocuklar güç ve karmaşık problemleri kolaylıkla çözebilmektedirler. Geniş bir hayal gücüne sahiptirler. Üstün yetenekli çocuklar kendi yaşıtlarına göre daha yenilikçi ve farklı düşünceler ortaya koyarak, yaratıcı ve başkalarının düşünmediği fikirler üretebilmektedirler. Bu çocuklar geniş bir kelime dağarcığına sahiptirler. Akıcı konuşur ve kelimeleri kolayca kullanabilmektedirler. Hafızaları oldukça kuvvetli olan üstün yetenekli çocukların ezber yetenekleri gelişmiştir. Öğrendikleri bilgileri kolay kolay unutmazlar.Üstün yetenekliler kendilerine uygun çalışma yöntemini oluşturmak için birçok yöntem denerler ve uygun olanı bulurlar. Üstün yetenekli çocukların yüksek eleştirel kabiliyetleri vardır. Sanatsal yetenekleri var olduğundan sanat alanlarından birinde yüksek kabiliyet gösterirler. Karşılaştıkları güç durumlar karşısında alternatif çözümler üretebilirler.

 Kişilik Özellikleri

Üstün yetenekli çocuklar, kişilik olarak bağımsızlık özelliği göstermektedirler. Üstün çocuklar birden fazla işi aynı anda yapabilirler, ulaşmak istedikleri yüksek idealleri vardır, çevre sorunlarına karşı duyarlıdırlar, olaylar karşısında inandırıcı mantıksal cevaplar ararlar, kendilerine olan güvenleri yüksektir. Bu nedenle düşündüklerini kolaylıkla söylerler. Savundukları fikirlerinden vazgeçmezler. Münazara yetenekleri yüksektir, doğruluğuna inandıkları konuyu sonuna kadar savunurlar. Estetik ve güzellik her anlamda önemlidir, her detaya dikkat ederler.

Üstün yetenekli çocuklar duygusaldırlar. Adalet, güven ve sadakat üstün çocuklar için önemlidir. Haksızlığa katlanamazlar. Yaşadıkları olayları kontrol edebileceklerine inanırlar, kadercilik yapmazlar. Üstün yetenekliler arkadaşları tarafından sempatik bulunurlar. Mizah anlayışları ve espri yetenekleri akranlarından daha gelişmiştir.

 Sosyal Özellikleri

Üstün yetenekli çocuklar yaşıtlarına göre sosyal ilişkilerde daha olgun davranışlar göstermektedirler. Sergiledikleri olgun davranışların karşılığını akranlarından bulamadıkları için kendilerinden büyük bireylerle arkadaşlık etmeye, yakınlık kurmaya çalışmaktadırlar.  

Üstün yetenekli çocukların hissetme duyguları gelişmiş olduğundan, sizin düşündüklerinizi kolay anlarlar.Üstün yetenekli çocuklar yaşıtlarından farklı olduklarını fark ettikleri için bunları etrafındaki bireylere de hissettirmeye çalışırlar.

Küçük yaşlardan itibaren hedeflerinden vazgeçmeden ilerler. Üstün yetenekli çocukların en ince detaylara kadar düşünen ve inceleyen mükemmeliyetçi yapıları vardır. Belirsizlik taşıyan konulara daha çok ilgi duyarlar. Hakkında kimin ne düşündüğüne aldırış etmezler. Kendi koydukları kuralların kabul edilmesini isterler. İlgi duydukları konuları her koşulda dile getirmekten hoşlanırlar. Vazife ve sorumluluk almaktan asla kaçınmazlar. Sosyal aktivitelere katılmak ve öncülük etmeyi çok severler. Kendi akranlarının dışındaki daha büyük çocuklarla karmaşık oyunlar oynamaya istekli davranırlar.  

Üstün yetenekli çocuklar risk almaktan hoşlanırlar bu nedenle lider olmaya isteklidirler. Grup aktivitelerinde ekibin gereksinimleri çabuk kavrarlar ve ekipte yer alanların duygularına, ihtiyaçlarına değer verirler.Üstün yetenekli çocuklar çevrelerince uyumsuz, olağan dışı davranışları olan, tuhaf bireyler olarak görülebilirler.

Üstün yetenekli çocukların sahip olduğu sosyal özellikler rehberlik hizmetleriyle desteklenmediğinde bir takım olumsuz durumlarında ortaya çıkabileceğinden bahsedilmektedir. Üstün yetenekli çocukların birçoğunun kendi hedefleri ile toplumun isteklerinin arasında sıkışıp kaldığını ve bunun neticesinde yalnız kaldıklarını ve acı çektiklerini, bir çelişki yaşadıklarını ifade etmektedir. Üstün yetenekli çocukların sahip olduğu zihinsel, duygusal ve sosyal beceriler ile ilgi duydukları konuların kendi akranlarından farklı olması olağan gelişim gösteren akranlarıyla birlikte etkinlikler yapmasını, oyunlar oynamasını ve iletişim kurma imkanını güçleştirmektedir. Yalnız kalma ve dışlanmışlık riskiyle karşı karşıya kalan bu çocuklar, çevrelerince de kendini beğenmiş olarak algılanabilmektedirler.

Bu kısımda ifade edilen olumlu ve olumsuz özelliklerin birçoğu kalıtsal yollarla kazanılmış özellikler değildir. Aktarılan özellikler sosyal özellikler olduğu için üstün yetenekli çocukların çevreleriyle kurdukları etkileşimin, çevrenin sunduğu sosyo-ekonomik olanakların bir sonucu olarak ortaya çıkabilmektedir.

Öğrenme Özellikleri

Üstün yetenekli çocuklardan etkili ve verimli bir şekilde faydalanmak isteyen toplumlar bu çocuklara aktaracakları bilgilerin nasıl bir eğitim ortamında sunulması gerektiğini, etkili bir öğrenmenin nasıl sağlanacağını bilmesi gerekmektedir. Bu nedenle üstün yetenekli çocukların öğrenme özelliklerinin iyi bilinmesi gerekmektedir.

Üstün yetenekli çocuklar kavramlar arasında bağlantı kuran öğrenme yöntemlerini tercih ederler. Okudukları her şeyde anlam bütünlüğü ararlar. Gözlem yetenekleri oldukça gelişmiştir. Soyut düşünme yetisi, kavramlaştırma, sentezleme, tümevarıma dayalı öğrenmeye ve sorun çözmeye ilgi duyarlar. Zihinsel etkinliklerden hoşlanırlar. Kavramlar arasındaki neden – sonuç ilişkilerine ilgi duyarlar, bağlantıları gözden kaçırmazlar. Sayı sitemleriyle ilgilenmekten hoşlanırlar. Zaman kavramı yaşıtlarından daha gelişmiş olduğu için düzen ve istikrardan hoşlanırlar. Okumaya karşı aşırı ilgi duyarlar.

Bu çocuklar meraklı ve sorgulayıcıdırlar. Merak ettikleri konuları sonuca ulaşıncaya kadar araştırırlar. Düşünme hızları yaşıtlarından çok daha yüksektir. Şüphecidirler, yaşantıları olağan kabul etmez eleştirel düşünürler. Kendilerini eleştirmekten kaçınmazlar. Özdenetim sağlarlar. Bağımsız çalışmaktan hoşlanırlar. Yeni bir şeyler yapacak mucitçe çalışmalara aşırı ilgi duyarlar. Farklılık yarattığınız konularda dikkat süreleri daha uzun olur ve konuya aşırı yoğunlaşırlar. Farklı konularda bilgi edinebilmekte ve edindikleri bilgiyi belleklerinde saklama özelliği gösterebilmektedirler. Güçlü hafızalarının olması edindikleri bilgileri istedikleri anda çok hızlı hatırlamalarını sağlamaktadır. Kelime hazinelerinin geniş olması anlam kurmalarını ve anlamlı bir şekilde ifade etmelerini sağlamaktadır. Normal çocuklara nazaran daha uzun tümceler kurmaktadırlar. Üstün yetenekli çocukların öğretim aşamasında bulundukları sınıfın ortalama iki üstü olan sınıf basamağında bilgiye sahip oldukları, özellikle bazı konularda bu daha da fazla bir düzeyde bilgiye sahip oldukları ortaya konulmuştur. Özellikle; matematik, fen bilimleri ve dil bilimleri gibi alanlarda başarılı olmaktadırlar.

KAYNAKÇA

26 Akarsu, a.g.e., s.6-8

27 Doğan Çağlar, Üstün Zekalı Çocukların Özellikleri, Mustafa Ruhi Şirin vd.(ed.), 1.Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi Seçilmiş Makaleler Kitabı, İstanbul Çocuk Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004, 111-125, s.114

28 Ayşegül Ataman, Üstün Zekalı ve Üstün Yetenekli Çocuklar, Mustafa Ruhi Şirin(ed.), 1.Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi Seçilmiş Makaleler Kitabı, İstanbul Çocuk Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004, s.155-168,

29 Metin Uzun, Üstün ve Özel Yeteneklilik Nedir?, I.Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi El Kitabı, İstanbul : Çocuk Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004, s.20

30 Çağlar, a.g.e., s.114-125

31Norma E. Cuts and Nicholas Moseley, Üstün Zekalı ve Yetenekli Çocukların Eğitimi, Çev.İsmail Ersevim, Özgür yayınları, İstanbul, 2001, s.113

32 Nazan Özkan, Üstün Zekalı-Üstün Yetenekli Çocukların Eğitiminde Okulun, Öğretmenin ve Ailenin Yeri, Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2009, s.40 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)  

33 Cutss, a.g.e., s.113

34 Çağlar, a.g.e., s.114-125

35 Ümit Davaslıgil vd., Üstün ve Özel Yetenekli Çocuklara İlişkin Alt Komisyon Raporu, İstanbul Çocuk Kurultayı Projeler Kitabı, İstanbul: Çocuk Yayınları Vakfı, İstanbul, 2000, s.291-304

36 Şenol, a.g.e., s.16

37 Marilena Z. Leana, Üstün Zekalı ve Normal Çocuklarda Yönetsel Fonksiyonlar: Londra Kulesi Testi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2005, s.20 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)

38 Nancy M.Robinson, The Social Word Of Gifted Children and Youth, Handbook of Giftednes in Children ,Steven I Pferffer (ed), ISBN 978-0-387-74401-8 Springer Science, Business Media Press, 2008, s.36

39 Doğan Çağlar, “Üstün Zekalı Çocukların Özellikleri’’, http ://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/492/5769.pdf (Erişim tarihi 06.04.2015)  

40 Doğan Çağlar, ‘’Üstün Zekalı Çocukların Özellikleri’’, Ankara Üniversitesi Dergisi, 1972, .95-110, s.100-104

41 Çağlar, a.g.e., s.100-104

42 Ataman, a.g.e., s.155-168

43 Ataman, a.g.e., s.180

44 Şenol, a.g.e., s.19

45 Nilgün Metin, Üstün Yetenekli Çocuklar, Öz Aşama Matbaacılık, Ankara, 1999, s.33

46Hayati Hökelekli ve Turgay Gündüz, Üstün Yetenekli Çocukların Karakter Özellikleri ve Değerler Eğitimi, Üstün Yetenekli Çocuklar Bildiriler Kitabı, İstanbul: Çocuk Yayınları Vakfı, İstanbul, 2004, s.133  

47 Selda Keskin, Üstün ve Özel Yetenekli Çocukların Bilgisayara ve Bilgisayar Dersine Yönelik Tutumları, Balıkesir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir, 2006, s.13 (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)

48 Davaslıgil, a.g.e, s.22

49 Keskin, a.g.e., s.13

50 Ayşegül Ataman, Üstün Zekalı ve Üstün Yetenekli, İlhami Fındıkçı (ed), Eğitimimize Bakışlar 1, Kültür Koleji Eğitim Vakfı Yayınları, İstanbul, 1996, s.143-155