ÜSTÜN YETENKLİ ÖĞRENCİLER-1

Not: Bu yazı dizisi  Volkan Sürmeli'nin hazırlamış olduğu"Sınıf Öğretmenlerinin Üstün Yetenekli Öğrenciler Hakkındaki Farkındalık Düzeyleri" (2015) adlı tezden derlenmiştir.

ÜSTÜN YETENEKLİLİK NEDİR?

Renzulli’nin (1986) üç halka modeline göre üstün yeteneklilik; 

Renzulli, üstün yetenekli kişiler için bu modelde yer alan özelliklerin yani; genel yetenek, genel yaratıcılık ve görev sorumluluğu kavramlarının birleşimini geliştirebilen ve insan performansının kıymetli alanlarından bir ya da bir kaçına uygulayabilen bireyler olarak bahsetmiştir.

Genel yetenek ile akıcı sözcük kullanma, bilgileri çabuk hatırlama ve aktarma gibi kabiliyetleri, özel yetenek ile de sanatsal (resim, müzik, dans vb.) becerileri ifade etmektedir. Üç halka modelinin ikinci etkeni olarak yer alan yaratıcılık etkenini ise yeni fikirler oluşturma ve bu fikirleri oluşan durumlara uygulayabilmek olarak ifade etmiştir. Son etken olarak yer alan görev sorumluluğu kavramını açıklarken Renzulli, başladığı bir işi bitirme bunun için gerekli bütün motivasyona sahip, kendinden emin, başarma isteği gibi özellikleri ifade etmiştir.

Mönks’ün Çok Faktörlü Üstün Yeteneklilik Modeli

Mönks (1992), üstün yeteneklilik tanımlamasını oluştururken Renzulli’nin üç halka modeli yaklaşımına yeni üç etken dahil etmiş ve çok faktörlü üstün yeteneklilik modelini oluşturmuştur.

Mönks çok faktörlü üstün yeteneklilik modelinde ele aldığı üç yeni etkeni; üstün yetenekliliği etkilediğini düşündüğü aile, okul ve yaşıtlarıyla etkileşim olarak adlandırmıştır. Çevrenin üstün yeteneklilik üzerinde davranış değişikliklerine neden olabileceğini ve bireyi motive edici ektiye sahip olacağını ifade etmiştir. Mönks, bu modelinde yer alan altı faktörün birbiriyle oluşturduğu pozitif etkileşimin üstün yeteneklilik performansını ortaya çıkaracağını belirtmiştir.

Tannenbaum’un Denizyıldızı Üstün Yeteneklilik Modeli

Denizyıldızı modeline göre kişinin üstün yeteneklilik özelliği gösterebilmesi için genel yetenek, özel yetenek, zeka ile ilgili olmayan özellikler, çevresel faktörler ve şans olmak üzere beş etkene sahip olması gerekmektedir. Bu beş etken bir bütün olarak yer almalı her etken yalnız başına yeterlilik göstermemektedir. Başka bir ifadeyle etkenlerden dört tanesinin bir arada oluşu beşinci olmadan bir anlam ifade etmemektedir.

Winner (1996), üstün yetenekliliği belli bir alanda üstün beceri ortaya koyan, yüksek düzeyde yeni fikirlere sahip, görev sorumluluğuna sahip ve sahip olduğu özellikleri sergileme durumu olarak ifade etmektedir. Ayrıca üstün yeteneklilikten bahsederken Winner, üç sıra dışı özellikten bahsetmektedir.

1. Erken Gelişmişlik: Üstün yetenekli çocuklar kimi alanlarda yaşıtlarından daha erken bir takım birikime sahip olabilirler. Gelişmiş bir dil, matematik, görsel sanatlar vb. bunlara örnek olabilir.

2. Hızlılık: Üstün yetenekli çocuklar normal çocuklardan daha kolay ve çabuk öğrenebilmektedir.

3. Derinleşmeye ilgi: Üstün yetenekli çocuklar dikkatleri çeken bir konuya yoğunlaşarak fazla ilgi gösterirler. 

Sternberg ve Zhang’ın (1995) ortaya koyduğu beşgen kuramında üstün yetenekli bireylerin nadirlik, mükemmeliyetçilik, kanıt, üretkenlik ve değer olmak üzere beş etkene sahip olması gerekmektedir.13 Sternberg beşgen kuramında ortaya koyduğu değişkenleri bir bütün olarak ele alır ve üstün yetenekli bireyin bu özelliklere sahip olması gerektiğini ifade ederek ve sadece IQ uygulamaları sonucuna göre bir tanımlama yapılmasının doğru olmadığını savunmaktadır. 

Sternberg ve Zhang’ın Beşgen Kuramı

Üstün yeteneklilikle ilgili ortaya konulan modeller ve tanımlamalara göre; bilincin erken gelişmesi, çabuk kavrama yeteneği, merak güdüsü, akranlarına göre daha gelişmiş kelime dağarcığına sahip olma, olağandışı problemleri çözmeye istekli olma, yaratıcı fikirler üretme, toplumsal sorunlara duyarlılık gibi özellikler üstün yetenekliliğin belirtileri olarak düşünülmektedir.

Uluslararası tanımlamalara bakıldığında üstün yeteneklilik ile ilgili farklı bakış açıları olduğu görülmektedir. Bu konuya hassasiyet gösteren ülkelerin başında gelen Amerika Birleşik Devletleri ise yapmış oldukları Amerikan Kongresi’nde (1978) üstün yetenekliliği, “okul öncesi, ilk veya ortaokul seviyesinde kanıtlanmış bir potansiyele, yeteneğe sahip; entellektüel, yaratıcılık, spesifik akademi gibi alanlarda üst düzey performans ortaya koyan veya liderlik yeteneği gösteren; görsel alanlarda üstün başarı gösteren, etkinlikleri okul tarafından yeterli seviyede karşılanamayan çocuk’’ olacak biçimde tanımlamıştır.17

Türkiye’de üstün yetenekli çocuk hakkında kabul gören tanımlamalardan bir diğeri ise, bilinçsel (zihinsel) yeteneklerinin veya zeka alanlarının birçoğunda kendi yaş grubunda yer alan çocuklara göre üst düzey gelişim gösteren veya özgüvene sahip olan yaratıcılık yönü kuvvetli ve başladığı işi tamamlamada yüksek vazife bilinci olan bireyler biçiminde ifade edilmektedir.

KAYNAKÇA

1Darga Hatice, Brigance K&1 Screen II ile İlköğretim 1.Sınıfta Saptanan Üstün Yetenekli Çocuklara ve Sınıf Arkadaşlarına Uygulanan Zenginleştirme Programının Çoklu Zeka Alanlarındaki Performans Düzeylerini Arttırmaya Etkisi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2010, s.3 (Yayımlanmamış Doktora Tezi)  

2 A.Oğuzhan Kıldan, ‘’Okul Öncesi Öğretmenlerinin Üstün Yetenekli Çocuklar Hakkındaki Görüşleri’’, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt :19 No :3, 2011, 805-818, s.805  

3 Feride Ercan, Fen Alanında Üstün Yetenekli Öğrencilerin Tanılanmasına Yönelik Bir Model Geliştirme Önerisi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu, 2013, s.14, (Yayımlanmamış Doktora Tezi)

4 Mustafa Uğur Özkan, Üstün Yetenekli Çocukların Özellikleri, http://cocukuniversitesi.aydin.edu.tr /tez/ ustun_ yetenekliler_ozellikleri.pdf (Erişim tarihi 03.05.2015)  

5Joseph S. Renzulli, “The Three-Ring Conception of Giftedness: A Developmental Model For Promoting Creative Productivity“, http://www.gifted.uconn.edu/sem/pdf/the_three-ring_conception_of_giftedness.pdf (Erişim tarihi 20.04.2015)

6 Ümit Davaslıgil, Üstün Çocuklar, Mustafa Ruhi Şirin vd. (ed), 1.Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi Seçilmiş Makaleler Kitabı, İstanbul Çocuk Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004, .211-218, s.214

7 Ercan, a.g.e., s.18  

8Hüseyin Aktaş, “106.Avrupa Semineri Üstün Zekalı/Üstün Yetenekli Çocuklar ve Öğrenciler’’, http://okulannesiyiz.biz/yazaryazi.asp?haberid=&okuilk=&yaziid=176&kate=0&yazarid=6 (Erişim tarihi 01.05.2015)

9 Ercan, a.g.e., s.15

10Şule Demirel ve Uğur Sak, ‘’Yetenek hiyerarşisi: Üstün Yetenek Türlerinin Toplumsal Değerleri Üzerine Bir Araştırma’’, Türk Üstün Zeka ve Eğitimi Dergisi 1 , 2011, s.61-76  

11 Çiğdem Çelik Şahin, ’’Bilim Sanat Merkezi Öğrencilerinin Bu Kurumlara İlişkin Görüşlerinin İncelenmesi’’, Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 21, ,2014, 101-117, s.105

12 Ellen Winner, Gifted Children Myths and Readities, New York: Basic Books, 1996, s.3

13 Demirel ve Sak, a.g.e, s.641

14 Robert Jeffrey Sternberg, ‘’Giftedness According to TheTheory of Successful İntelligence’’, N.Colangelo and G.A. Davis (ed.), Handbook of Gifted Education, 2003, s.88-99

15İbrahim Akar ve Şeyma Şengil Akar, “İlköğretim Okullarında Görev Yapmakta Olan Öğretmenlerin Üstün Yeteneklilik Hakkındaki Görüşleri’’, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt :20, No:2, 2012, 423-436, s.425  

16Kurt A. Heller ve Neville J. Schofield, Identification and Nurturing the Gifted From an International Perspective, Steven I.Pfeıfer Handbook of Giftedness in Children ISBN: 978-0-387-74400-8, Springer Science+Business Media Pres., 2008, 93-113, s.96